---

Werkdefinitie

Een kind met een ontwikkelingsvoorsprong loopt gedurende langere tijd op één of meer ontwikkelingsgebieden aanzienlijk voor ten opzichte van leeftijdsgenoten. 

Hoe ontwikkelt een kind zich? 

Elk kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo en dat tempo kan per ontwikkelingsgebied verschillen. Een kind dat bijvoorbeeld vroeg zonder steun loopt, hoeft niet ook voor te lopen in de taalontwikkeling. Het tempo waarmee een kind zich ontwikkelt wordt beïnvloed door zowel aanleg als persoonlijkheidsfactoren (zoals temperament en motivatie) en omgevingsfactoren (zoals de relatie met ouders, het aanbod van pedagogisch professionals, ingrijpende gebeurtenissen). Sommige jonge kinderen laten een aanzienlijk snellere ontwikkeling zien dan hun leeftijdsgenoten op één of meerdere ontwikkelingsgebieden. 

Wat is een ontwikkelingsvoorsprong? 

Er is geen definitie voor hoe ver een kind precies moet voorlopen om van een ontwikkelingsvoorsprong te kunnen spreken. Als er sprake is van een aanzienlijk snellere ontwikkeling dan gemiddeld op één of meerdere ontwikkelingsdomeinen noemen we dit bij kinderen tot 6 jaar een ontwikkelingsvoorsprong. In de internationale wetenschappelijke literatuur wordt de term gifted children of gifted and talented children gebruikt. 

Een ontwikkelingsvoorsprong op jonge leeftijd is niet altijd blijvend. Een deel van de kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong blijkt later hoogbegaafd te zijn, maar niet alle hoogbegaafde kinderen laten op jonge leeftijd al een duidelijke voorsprong zien.  

Kenmerken van ontwikkelingsvoorsprong 

Kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong kunnen verschillende kenmerken laten zien (zie figuur). Een deel van de kenmerken is daadwerkelijk een teken van een snelle ontwikkeling (zoals vroeg lezen), terwijl een ander deel meer met persoonlijkheidskenmerken te maken heeft (zoals nieuwsgierigheid en intense beleving van emoties). Er is geen eenduidig profiel waaraan je deze kinderen kan herkennen. Niet elk kind met een verlengde concentratieboog heeft een ontwikkelingsvoorsprong en andersom: niet elk kind met een ontwikkelingsvoorsprong kan zich langer concentreren dan leeftijdsgenoten.  

Let op: Deze lijst is niet volledig. Niet alle kenmerken zijn bij elk kind met een ontwikkelingsvoorsprong aanwezig. Niet elk kind met een ontwikkelingsvoorsprong laat altijd duidelijk deze kenmerken zien.  

Aansluiting  

Soms zoeken kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong weinig contact met leeftijdsgenoten en juist veel met de pedagogisch professional. Dit betekent niet dat ze minder sociaal zijn. Dit kan een teken zijn dat ze weinig aansluiting hebben bij andere kinderen vanwege een ander ontwikkelingsniveau.  

Belang van vroege herkenning   

Het herkennen van een ontwikkelingsvoorsprong is niet altijd makkelijk. Het turven van een lijstje met kenmerken is niet voldoende. Het vraagt om het echt zien van het kind en het begrijpen welke behoefte schuilgaat achter bepaald gedrag.  

Ontwikkelingsvoorsprong signaleren: waar let je op?

Om een ontwikkelingsvoorsprong te kunnen signaleren in de kinderopvang, is aandacht nodig voor verschillende aspecten: 

• Kennis en scholing: Pedagogisch professionals hebben kennis nodig van wat een ontwikkelingsvoorsprong is en hoe deze zich op verschillende manieren kan uiten. Scholing of training helpt daarbij.  
• Bewustzijn van diversiteit: Niet alle kinderen laten hun ontwikkelingsvoorsprong op een typische manier zien. Sommige kinderen passen zich aan de groep aan of laten hun mogelijkheden om een andere reden niet zien op de kinderopvang. Andere kinderen laten met name gedragsproblemen zien. Kinderen uit andere culturen en lagere sociaaleconomische klassen worden regelmatig onderschat. Het is belangrijk oog te hebben voor deze diversiteit in uitingsvormen. 
• Bewustzijn van eigen denkbeelden: Iedereen kijkt met een eigen bril naar gedrag. Wees bewust van eigen denkbeelden, aannames en mogelijke vooroordelen, want die beïnvloeden hoe naar het gedrag van een kind gekeken en geïnterpreteerd wordt.  
• Kansen bieden: Een stimulerende omgeving is belangrijk, waarin alle kinderen de ruimte krijgen om hun talenten, interesses en capaciteiten te laten zien. 
• Samenwerking: Overleggen met collega’s helpt wanneer er twijfel is of een kind een ontwikkelingsvoorsprong heeft. Om een compleet beeld van het kind te krijgen, helpt het om ouders actief betrekken door een open en gelijkwaardig gesprek met hen te voeren. 
• Gestructureerde aanpak: Een duidelijk plan van aanpak binnen de organisatie is essentieel. Hierin worden zowel observaties van professionals als input van ouders meegenomen. Dit zorgt voor een gestructureerde aanpak en voorkomt dat signalen gemist worden.  

Beperkte waarde IQ-tests 

De uitkomsten van IQ-tests op jonge leeftijd zijn niet heel stabiel. Dat komt doordat de cognitieve vaardigheden van kinderen nog in ontwikkeling zijn en het testen van peuters lastig is.  

Mogelijke gevolgen van niet herkennen  

Wanneer de ontwikkelingsvoorsprong niet wordt herkend en niet wordt aangesloten bij de behoefte van kinderen kan dit leiden tot uiteenlopende gevolgen zoals: 

• aanpassingsgedrag: zich aanpassen aan het niveau van de groep, zoals weer gaan krassen in plaats van poppetjes tekenen 
• psychosociale en emotionele problemen, zoals somberheid 
• verveling 
• negatief zelfbeeld 
• gedragsproblemen 
• onderpresteren  
• schooluitval 

Ondersteunen 

De kinderopvang is dé plek om ondersteuning te bieden bij een ontwikkelingsvoorsprong. Er zijn mogelijkheden om het aanbod af te stemmen op de interesses en behoeften van ieder kind.  

Bij kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong kan dit door versnelling en verrijking in het aanbod. Versnelling betekent een aanbod dat bedoeld is voor oudere kinderen. Verrijking betekent verdiepen of verbreden van het aanbod.  

Het aansluiten bij het ontwikkelingsniveau is meer dan alleen het geven van bijvoorbeeld een Smartgame. Het vraagt voortdurende afstemming en aansluiting bij alle activiteiten die aangeboden worden en bij alle interacties met het kind. 

Aansluiten bij de ontwikkelingsfase kan door:  

• een passend aanbod: Er is geen standaard materiaal voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. Uitdagende en open activiteiten bieden de mogelijkheid tot onderzoeken, ontdekken en creatief denken. (zie ook Spel en spelbegeleiding en Omgeving: ruimte, inrichting en materialen) 
• passende interactie: Verdiepende vragen op een hoger denkniveau dagen de kinderen uit. Interactie met andere kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong of met oudere kinderen biedt de mogelijkheid tot herkenning. 
• autonomie: Geef het kind passende verantwoordelijkheden. (zie Autonomie kind) 
• motiveren en ondersteunen: Stimuleren om door te zetten wanneer iets niet lukt en complimenteren over het proces en niet op het resultaat.   
• brede ontwikkeling: Een breed aanbod, ook op sociaal en emotioneel gebied, en een rijk taalaanbod zijn uitdagend.  

De visies van Montessori en Reggio Emilia bieden inspiratie voor het realiseren van een individueel passend aanbod voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong binnen de groep.  

Zorgen voor inclusie 

Het signaleren van een ontwikkelingsvoorsprong moet bijdragen aan inclusie en niet aan exclusie. Laat kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong zoveel mogelijk meedoen in de reguliere groep en bied maatwerk waar nodig.  

Zorg voor contact met ontwikkelingsgelijken. Dit is essentieel, omdat het kind zich dan kan herkennen in anderen. Dit kan bijvoorbeeld door kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong een deel van de dag met elkaar te laten spelen, hen in contact te brengen met oudere kinderen of door ouders te helpen in contact te komen met andere kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong.  

Ondersteun de sociale ontwikkeling van het kind binnen de groep, zonder te verwachten dat het zich volledig aanpast. Je kunt het kind helpen zijn plek te vinden en uitleggen waarom andere kinderen dingen op een andere manier doen. 

Ook de emotionele ontwikkeling verdient aandacht: toon begrip bij emoties of uitbarstingen en bied het kind ondersteuning bij het omgaan hiermee, met taal die aansluit bij zijn ontwikkelingsniveau. 

Samenwerking andere professionals 

Zorg voor een goede overdracht naar de basisschool, zodat het kind daar een goede start kan maken. Werk waar nodig samen met andere professionals, zoals de jeugdgezondheidszorg. 

Samenwerking met ouders 

Pedagogisch professionals kunnen een proactieve rol vervullen binnen het pedagogisch partnerschap met ouders. Zij kunnen vanuit hun expertise en ervaring individuele kinderen beter vergelijken met leeftijdsgenootjes. Bespreek bijvoorbeeld regelmatig met ouders hun ervaringen met hun kind en wat een passend aanbod zou kunnen zijn. Bespreek ook het belang van een tijdige oriëntatie op het basisonderwijs en een goede overdracht naar de basisschool, zodat een goede start op de basisschool gerealiseerd kan worden (zie doorgaande lijn). 

Ouders kennen hun kind goed en zijn vaak in staat een realistisch beeld te geven van de mogelijkheden van hun kind. Natuurlijk zijn er uitzonderingen: sommige ouders overschatten of onderschatten hun kind. Belangrijk om te weten is wel dat ouders niet altijd een referentiekader hebben voor wat “normale” ontwikkeling is. Zo kan een ouder opmerken dat een tweejarige in volzinnen spreekt, maar dit niet altijd herkennen als opvallend. Als pedagogisch professional helpt het om je daarvan bewust te zijn en dit samen te verkennen. 

Het opvoeden van een kind met een ontwikkelingsvoorsprong kan voor ouders uitdagend zijn. Ze voelen zich niet altijd begrepen door andere ouders en betrokkenen bij hun kind. Pedagogisch professionals en pedagogisch coaches kunnen hen ondersteunen door begrip te tonen en hen te verwijzen naar betrouwbare informatie en sociale steungroepen.